آیین‌نامه اجرایی حمل و نقل جاده‌ای مواد خطرناک
عنوان کامل: آیین‌نامه اجرایی حمل و نقل جاده‌ای مواد خطرناک
مرجع تصویب: هیئت وزیران
تاریخ تصویب: ۲۲ اسفند ۱۳۸۰
هیئت وزیران در جلسه مورخ ۲۲ اسفند ۱۳۸۰ به پیشنهاد وزارت راه و ترابری و به استناد ماده ۱۴ قانون رسیدگی به تخلفات و اخذ جرایم رانندگی (مصوب سال ۱۳۷۶)، آیین‌نامه اجرایی حمل و نقل جاده‌ای مواد خطرناک را تصویب و ابلاغ نمود.
حمل و نقل جاده‌ای مواد خطرناک، فرآیندی حساس و نیازمند رعایت دقیق قوانین و مقررات است تا ایمنی انسان، حیوانات و محیط زیست تضمین شود. هیئت وزیران جمهوری اسلامی ایران، با تصویب آیین نامه اجرایی حمل و نقل جاده ای مواد خطرناک در سال ۱۳۸۰، چارچوبی قانونی برای این فعالیت پرخطر وضع کرده است. این آیین‌نامه نه تنها به تعریف مواد خطرناک و دسته‌بندی آن‌ها می‌پردازد، بلکه مسئولیت‌های فرستندگان، متصدیان حمل و نقل و رانندگان را نیز به وضوح تشریح می‌کند. از الزامات خاص وسایل نقلیه تا محدودیت‌های تردد و توقف در جاده‌ها، در آیین نامه حمل مواد خطرناک تمامی جوانب این فرآیند حیاتی برای کاهش ریسک حوادث مورد توجه قرار گرفته است.
طبق آیین‌نامه حمل و نقل جاده‌ای، چه موادی «خطرناک» محسوب می‌شوند؟
بر اساس ماده ۱ آیین‌نامه حمل و نقل جاده‌ای مواد خطرناک، مواد خطرناک به موادی گفته می‌شود که ذاتاً برای بهداشت یا سلامتی انسان، حیوانات یا محیط زیست خطرآفرین هستند و در یکی از ۹ طبقه‌بندی اصلی تعریف شده در آیین‌نامه قرار می‌گیرند. این طبقه‌بندی‌ها شامل مواد منفجره (طبقه ۱)، گازها (طبقه ۲)، مایعات قابل اشتعال (طبقه ۳)، جامدات قابل اشتعال و مواد خودسوز یا واکنشی با آب (طبقه ۴)، مواد اکسیدکننده و پراکسیدهای آلی (طبقه ۵)، مواد سمی و عفونی (طبقه ۶)، مواد رادیواکتیو (طبقه ۷)، مواد خورنده (طبقه ۸) و مواد و محصولات خطرناک متفرقه (طبقه ۹) می‌باشند.
مسئولیت اصلی اطلاع‌رسانی درباره خطرناک بودن محموله قبل از حمل بر عهده کیست؟
طبق ماده ۵ آیین‌نامه حمل و نقل جاده‌ای مواد خطرناک، “فرستنده کالا و محصول خطرناک” مکلف است پیش از تنظیم قرارداد حمل و نقل، با ارائه یک اظهارنامه رسمی (مطابق فرم پیوست)، “متصدی حمل و نقل” (شرکت یا موسسه حمل و نقل) را از خطرناک بودن محموله، نوع دقیق خطر و اقدامات احتیاطی لازم در حین حمل، مطلع سازد. عدم اطلاع‌رسانی صحیح می‌تواند منجر به مسئولیت‌های قانونی و جبران خسارت برای فرستنده شود.
آیا وسایل نقلیه حامل مواد خطرناک باید دارای علائم یا تجهیزات خاصی باشند؟
بله. وسایل نقلیه حامل مواد خطرناک باید الزامات متعددی را رعایت کنند. طبق ماده ۴، این وسایل باید کلیه نشانه‌ها و علائم خطر مربوط به نوع ماده حمل‌شونده را (مطابق ضمیمه الف) به طور واضح نصب کرده باشند. همچنین طبق ماده ۳۱، باید علاوه بر معاینه فنی معتبر، گواهینامه تأیید صلاحیت ویژه برای حمل مواد خطرناک را از موسسه معتبر دریافت کنند. ماده ۳۸ نصب مثلث خطر نارنجی در عقب وسیله نقلیه را الزامی کرده و ماده ۳۹ به لزوم تجهیز وسیله به وسایل اطفای حریق متناسب اشاره دارد.
آیا محدودیت زمانی یا مقررات خاصی برای تردد و توقف وسایل نقلیه حامل مواد خطرناک در جاده‌ها وجود دارد؟
بله، محدودیت‌های مهمی وجود دارد. طبق ماده ۸ آیین‌نامه حمل و نقل جاده‌ای مواد خطرناک، این وسایل نقلیه (صرف‌نظر از وزن و حجم) فقط در ساعات روز مجاز به تردد در جاده‌های کشور هستند و باید قبل از پایان روز در پارکینگ مناسب توقف کنند. طبق ماده ۷، برای حمل برخی طبقات مواد خطرناک (۱، ۶، ۸، ۹) نیاز به دریافت مجوز مسیر از سازمان حمل و نقل و پایانه‌ها با اولویت جاده‌های خارج از شهر است. همچنین ماده ۹ شرایط دقیقی را برای پارک و توقف ایمن این وسایل در طول جاده (مانند نصب گوه، خاموش بودن موتور، عدم نشت، توقف در نقاط کم‌شیب و دور از پل و تونل) مشخص کرده است.
رانندگان وسایل نقلیه حامل مواد خطرناک چه الزامات و مسئولیت‌های ویژه‌ای دارند؟
رانندگان این وسایل نقلیه مسئولیت‌های سنگینی دارند. طبق ماده ۴۱ آیین‌نامه حمل و نقل جاده‌ای مواد خطرناک، باید گواهینامه معتبر متناسب با وسیله نقلیه داشته و حداقل ۳ سال از زمان صدور آن گذشته باشد (شرایط سنی خاص نیز در تبصره‌ها ذکر شده است). طبق ماده ۴۲، برای حمل برخی محموله‌ها نیاز به داشتن “تأییدیه ویژه” مبنی بر آشنایی با خطرات و اقدامات احتیاطی دارند. ماده ۳ الزام می‌کند که راننده همواره اسناد مربوط به خصوصیات و نحوه حمل کالا را همراه داشته باشد. همچنین رعایت دقیق نکات ایمنی هنگام سوخت‌گیری (ماده ۱۰)، ممنوعیت حمل مسافر غیرمجاز (ماده ۱۲)، ممنوعیت استعمال دخانیات یا استفاده از وسایل آتش‌زا (ماده ۱۳)، و همراه داشتن تجهیزات ایمنی شخصی (ماده ۴۳) از وظایف راننده است.