شیوه‌نامه خوداظهاری در پایش

خوداظهاری در پایش آلودگی به این معناست که واحدهای تولیدی، صنعتی، معدنی و خدماتی موظف هستند آلودگی‌های ناشی از فعالیت خود را بر اساس دستورالعمل‌های سازمان حفاظت محیط زیست، توسط آزمایشگاه‌های معتمد اندازه‌گیری کرده و نتایج را به سازمان گزارش دهند. هدف از این طرح، افزایش مسئولیت‌پذیری واحدها، تقویت فرهنگ حفاظت از محیط زیست، توانمندسازی بخش‌های مختلف جامعه و کاهش تصدی‌گری دولت در پایش مستقیم است.

کلیه واحدهای تولیدی، خدماتی، صنعتی، معدنی، عمرانی و زیربنایی، به‌ویژه واحدهای بزرگ، موظف به انجام خوداظهاری هستند. این الزام بر اساس قوانین مختلفی از جمله بند الف ماده ۶۱ قانون برنامه چهارم توسعه، بند ب ماده ۱۹۲ قانون برنامه پنجم توسعه، ماده ۱۲۳ قانون برنامه ششم توسعه، تبصره ۴ ماده ۱۱ قانون هوای پاک، ماده ۱۸ قانون حفاظت از خاک و ماده ۲۷ قانون مالیات بر ارزش افزوده (عوارض سبز) ایجاد شده است.

فرآیند خوداظهاری شامل مراحل زیر است: ۱) سازمان حفاظت محیط زیست (اداره کل استانی) ضرورت و پارامترهای پایش را به واحد ابلاغ می‌کند. ۲) واحد موظف است با یکی از آزمایشگاه‌های معتمد سازمان قرارداد بسته و درخواست پایش دهد. ۳) آزمایشگاه معتمد برنامه زمانی پایش را حداقل ۵ روز قبل در سامانه ثبت و به واحد اعلام می‌کند. ۴) آزمایشگاه در زمان مقرر نمونه‌برداری و اندازه‌گیری را انجام می‌دهد. ۵) نتایج پایش توسط آزمایشگاه معتمد حداکثر ظرف ۲۲ روز در سامانه جامع محیط زیست بارگذاری و تأیید نهایی می‌شود.

آزمایشگاه‌های معتمد سازمان حفاظت محیط زیست، بازوی اجرایی طرح خوداظهاری هستند. این آزمایشگاه‌ها توسط واحدهای مشمول، برای انجام نمونه‌برداری و اندازه‌گیری آلاینده‌های مختلف (هوا، آب، خاک، صدا و…) طبق ضوابط و استانداردهای سازمان، به کار گرفته می‌شوند. مسئولیت صحت نتایج و گزارش‌دهی به موقع در سامانه بر عهده آزمایشگاه معتمد است و در صورت ارائه گزارش غیرواقع یا تخلف، مشمول برخورد قانونی و انضباطی خواهند شد.

واحدهایی که خوداظهاری را انجام ندهند یا مانع بازرسی و نمونه‌برداری شوند، طبق قوانین مربوطه (مانند ماده ۳۰ قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا و ماده ۱۶ قانون هوای پاک) مشمول مجازات و جریمه نقدی می‌شوند. همچنین عدم رعایت استانداردها می‌تواند منجر به قرار گرفتن در فهرست صنایع آلاینده و پرداخت عوارض سبز (طبق ماده ۲۷ قانون مالیات بر ارزش افزوده) گردد. آزمایشگاه‌های معتمد نیز در صورت ارائه گزارش غیرواقع، علاوه بر جریمه نقدی، ممکن است با تعلیق یا لغو امتیاز مواجه شوند.