دستورالعمل حدود تبدیل پسماندهای عادی و ویژه
عنوان کامل: دستورالعمل تعیین حدود تبدیل پسماندهای عادی و ویژه به یکدیگر
مرجع تصویب: سازمان حفاظت محیط زیست
به استناد ماده ۲۴ آیین‌نامه اجرایی قانون مدیریت پسماندها، دستورالعمل تعیین حدود تبدیل پسماندهای عادی و ویژه به یکدیگر توسط دفتر مدیریت پسماند معاونت محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست کشور تدوین شده است. این دستورالعمل شامل تعیین حدود تبدیل پسماندهای ویژه و عادی به یکدیگر و طبقه‌بندی پسماندها (ضمیمه الف)، راهنمای نمونه‌برداری و آنالیز پسماند (ضمیمه ب) و تعیین فاکتورهای مربوط به آنالیز پارامترهای محدود پسماندهای ویژه نوع الف و ب (ضمیمه ج) می‌باشد.
دستورالعمل تعیین حدود تبدیل پسماندهای عادی و ویژه در مورد چیست و چه هدفی دارد؟
این دستورالعمل بر اساس قانون و آیین‌نامه مدیریت پسماندها، روش‌ها، معیارها و حدود فنی لازم برای طبقه‌بندی پسماندهای تولیدی (صنعتی، خدماتی و…) به دسته‌های ویژه (نوع الف و ب)، عادی و خنثی را مشخص می‌کند. هدف اصلی آن ایجاد یکپارچگی و یک استاندارد واحد در پایش، شناسایی، طبقه‌بندی و مدیریت صحیح انواع پسماند در کشور، به منظور حفاظت از سلامت انسان و محیط زیست است.
پسماندها بر اساس این دستورالعمل چگونه طبقه‌بندی می‌شوند؟
طبقه‌بندی پسماندها بر اساس درجه خطر آن‌ها انجام می‌شود. فرایند کلی طبق ماده ۹ به این صورت است: ابتدا بررسی می‌شود که آیا پسماند دارای ویژگی‌های خطرناک خاص فیزیکی یا شیمیایی (مانند قابلیت انفجار، اشتعال خودبخودی، واکنش‌پذیری شدید، خورندگی بالا و…) مطابق جدول ۱ هست یا خیر. اگر پاسخ مثبت باشد، پسماند در دسته ویژه نوع الف قرار می‌گیرد.
اگر پسماند جزو دسته الف نباشد، باید آنالیز شیمیایی شود تا غلظت آلاینده‌های مشخصی در آن تعیین گردد. با مقایسه نتایج آنالیز با حدود غلظت کل (TC) و غلظت قابل نشت (LC) تعریف شده در جدول ۲، پسماند به یکی از دسته‌های ویژه نوع ب، عادی یا خنثی طبقه‌بندی می‌شود.
انواع اصلی طبقه‌بندی پسماندها طبق این دستورالعمل کدامند و چه تفاوتی با هم دارند؟
این دستورالعمل پسماندها را به چهار دسته اصلی طبقه‌بندی می‌کند (ماده ۴ و ۵):
پسماند ویژه نوع الف: دارای بیشترین درجه خطر است و بر اساس داشتن حداقل یکی از ویژگی‌های خطرناک فیزیکی/شیمیایی (جدول ۱) شناسایی می‌شود. این پسماندها نمی‌توانند مستقیماً دفن شوند و نیاز به پیش‌تصفیه دارند.
پسماند ویژه نوع ب: دارای درجه خطر بالا است و بر اساس نتایج آنالیز شیمیایی (TC و LC بالاتر از حدود پسماند عادی طبق جدول ۲) شناسایی می‌شود. این پسماندها باید در محل‌های دفن مهندسی پسماند ویژه (لندفیل کلاس ۳) مدیریت شوند.
پسماند عادی: خطر کمتری دارد و مقادیر TC و LC آن در محدوده تعیین شده برای پسماند عادی (طبق جدول ۲) قرار می‌گیرد. این پسماندها در محل‌های دفن بهداشتی پسماند عادی (لندفیل کلاس ۲) قابل مدیریت هستند.
پسماند خنثی: دارای کمترین درجه خطر است و مقادیر TC و LC آن کمتر از حدود پسماند عادی (طبق جدول ۲) می‌باشد. این پسماندها در محل‌های دفن پسماند خنثی (لندفیل کلاس ۱) مدیریت می‌شوند.
منظور از غلظت کل (TC) و غلظت قابل نشت (LC) در طبقه‌بندی پسماندها چیست؟
این دو، پارامترهای کلیدی مبتنی بر آنالیز شیمیایی برای طبقه‌بندی پسماندها (به‌جز نوع الف) هستند (ماده ۴). غلظت کل (Total Concentration – TC): نشان‌دهنده مقدار کل یک آلاینده خاص در نمونه پسماند است (معمولاً به صورت میلی‌گرم آلاینده در کیلوگرم پسماند خشک – mg/kg). این پارامتر کل پتانسیل آلودگی پسماند را نشان می‌دهد. غلظت قابل نشت (Leachable Concentration – LC): نشان‌دهنده مقداری از یک آلاینده است که تحت شرایط آزمایشگاهی استاندارد (آزمون Leaching)، از فاز جامد پسماند وارد فاز مایع (شیرابه) می‌شود (معمولاً به صورت میلی‌گرم آلاینده در لیتر شیرابه – mg/L). این پارامتر پتانسیل آلودگی آب‌های زیرزمینی و سطحی توسط شیرابه حاصل از پسماند را ارزیابی می‌کند. حدود مجاز TC و LC برای طبقه‌بندی در جدول ۲ این دستورالعمل آمده است.
مبنای قانونی این دستورالعمل چیست و به کدام قوانین و مقررات مرتبط استناد می‌کند؟
این دستورالعمل بر اساس اختیارات قانونی ناشی از ماده ۲۴ آیین‌نامه اجرایی قانون مدیریت پسماندها (مصوب ۱۳۸۴) تهیه شده است. همچنین در ماده ۳، به مجموعه‌ای از قوانین و مقررات ملی و بین‌المللی مرتبط که باید در کنار این دستورالعمل مد نظر قرار گیرند، اشاره شده است، از جمله:
قانون مدیریت پسماندها (۱۳۸۳)
آیین‌نامه اجرایی قانون مدیریت پسماندها (۱۳۸۴)
آیین‌نامه جلوگیری از آلودگی آب
ضوابط مدیریت پسماندهای ویژه (مانند پسماند PCB یا پسماند پزشکی)
دستورالعمل ارزیابی محل دفن پسماندها
کنوانسیون‌های بین‌المللی مانند بازل (برای نقل و انتقال پسماندهای خطرناک) و استکهلم (برای آلاینده‌های آلی پایدار).